Bao bì PET có an toàn không? Những rủi ro tiềm ẩn nếu sử dụng sai cách

Bao bì PET có an toàn không là câu hỏi đáng lo ngại

Từng được ca ngợi là “giải pháp bao bì thế kỷ 21” nhờ tính tiện dụng và chi phí thấp, bao bì PET (Polyethylene Terephthalate) ngày càng phổ biến trong đời sống – từ chai nước suối, hộp thực phẩm, đến bao bì đóng gói hàng hóa. Tuy nhiên, chính sự hiện diện dày đặc ấy lại khiến không ít người bắt đầu đặt câu hỏi: bao bì PET có an toàn không? Và nếu sử dụng sai cách, liệu nó có để lại hậu quả nào cho sức khỏe, môi trường?

Trên các diễn đàn tiêu dùng, mạng xã hội hay báo chí, xuất hiện ngày càng nhiều thông tin cảnh báo về việc tái sử dụng chai PET, đựng thực phẩm nóng bằng nhựa PET hay thậm chí nguy cơ thôi nhiễm hóa chất độc hại. Điều này đặt ra nhu cầu cấp thiết: người dùng cần hiểu rõ rủi ro tiềm ẩn khi sử dụng PET không đúng cách – không chỉ để bảo vệ bản thân, mà còn góp phần hạn chế tác động lâu dài tới cộng đồng.

Các yếu tố quyết định độ an toàn của bao bì PET

Không phải mọi bao bì PET đều nguy hiểm, và cũng không phải trường hợp nào sử dụng PET cũng gây hại. Để trả lời chính xác câu hỏi bao bì PET có an toàn không, cần xem xét các tiêu chí then chốt dưới đây:

Mã nhựa PET và khả năng tương tác với thực phẩm

PET được phân loại là nhựa số 1 trong hệ thống ký hiệu resin, và thường được đánh giá là “tương đối an toàn” cho mục đích sử dụng một lần. Tuy nhiên, khi tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc tái sử dụng nhiều lần, lớp nhựa có thể phân rã, tạo điều kiện giải phóng các hóa chất như antimony (Sb) – một kim loại nặng gây ảnh hưởng hệ thần kinh và nội tiết nếu tích tụ lâu dài.

Điều kiện sử dụng (nhiệt độ, thời gian tiếp xúc, chất chứa)

PET không chịu được nhiệt cao. Theo khuyến cáo từ FDA và EFSA, bao bì PET chỉ an toàn khi đựng thực phẩm nhiệt độ dưới 40°C, và không nên sử dụng để đựng thức ăn nóng hoặc hâm nóng bằng lò vi sóng. Ngoài ra, thời gian chứa thực phẩm lâu, nhất là thực phẩm chua, nhiều dầu mỡ, sẽ làm tăng nguy cơ thôi nhiễm hóa học.

Tình trạng bao bì (mới hay tái sử dụng)

PET được thiết kế cho một lần sử dụng duy nhất. Việc tái sử dụng chai PET (đặc biệt là chai nước suối, nước ngọt) có thể dẫn đến nứt vỡ vi mô, nơi vi khuẩn tích tụ hoặc các thành phần nhựa bị oxy hóa – từ đó làm mất tính trơ hóa học và tăng độc tính. Đây là lý do nhiều tổ chức y tế khuyến cáo không nên dùng lại bao bì PET cũ.

Quy chuẩn kiểm nghiệm và chứng nhận an toàn

Tại Việt Nam, bao bì PET sử dụng trong ngành thực phẩm phải tuân thủ quy chuẩn QCVN 12-1:2011/BYT, tương đương với tiêu chuẩn quốc tế. Tuy nhiên, hàng trôi nổi, không rõ nguồn gốc – đặc biệt là sản phẩm nhập lậu hoặc sản xuất thủ công – thường không qua kiểm định, tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng nếu dùng để chứa thực phẩm.

Những rủi ro khi dùng bao bì PET sai cách

Có thể bạn từng tái sử dụng một chai nước suối PET, đựng canh nóng trong hộp nhựa tiện lợi hay thậm chí để đồ ăn chua trong bao bì nhựa vì “tiện mà không sao”. Nhưng khoa học đã chỉ ra, nếu dùng sai cách, bao bì PET có thể biến thành nguồn gây hại âm thầm cho sức khỏe. Những rủi ro dưới đây không chỉ là lý thuyết mà đã được xác thực qua nhiều nghiên cứu.

Nguy cơ thôi nhiễm hóa chất vào thực phẩm

Một trong những rủi ro lớn nhất khi sử dụng bao bì PET sai cách là sự thôi nhiễm hóa chất, tức các phân tử từ nhựa thẩm thấu vào thực phẩm, đặc biệt trong điều kiện nhiệt độ cao hoặc tiếp xúc lâu dài.

• Theo nghiên cứu của Environmental Health Perspectives (Mỹ), hàm lượng antimony (Sb) trong nước tăng đáng kể khi nước được trữ trong chai PET ở nhiệt độ >50°C, và vượt ngưỡng an toàn khi để trong ô tô nắng nóng.
• Tạp chí Food Additives & Contaminants cho biết, việc tái sử dụng chai PET nhiều lần khiến vật liệu bị phân rã, giải phóng formaldehyde và acetaldehyde – các chất có thể gây ung thư nếu tích tụ lâu dài.

Nguy cơ vi khuẩn phát triển trong chai/lọ tái sử dụng

PET không được thiết kế để chống vi khuẩn trong môi trường tái sử dụng. Khi sử dụng lại chai PET, đặc biệt nếu không vệ sinh kỹ, sẽ xuất hiện các vết xước li ti – nơi vi khuẩn dễ trú ngụ và phát triển.

Một nghiên cứu của Tạp chí Canadian Journal of Public Health cho thấy:

• 85% chai PET tái sử dụng chứa vi khuẩn vượt mức cho phép,
• Trong đó 26% chứa vi khuẩn coliform, gây rối loạn tiêu hóa.

Trẻ em – đối tượng thường xuyên dùng nước đóng chai – chính là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất.

Rủi ro từ việc hâm nóng bao bì PET

Nhiều người tiện tay hâm nóng thực phẩm trong hộp nhựa PET bằng lò vi sóng mà không hề biết hành động đó có thể giải phóng dioxin và DEHA – hai chất có liên quan tới ung thư và rối loạn nội tiết. PET vốn không được khuyến nghị dùng trong môi trường nhiệt cao, và khi nóng chảy, nó mất khả năng trơ hóa học.

Hiểu nhầm "PET là an toàn" – một sai lầm phổ biến

Không ít người cho rằng “nhựa số 1” tức là an toàn tuyệt đối. Thực tế, ký hiệu này chỉ mang tính phân loại vật liệu – KHÔNG phải dấu chứng nhận an toàn sử dụng nhiều lần hay dùng với thực phẩm nóng. Sự nhầm lẫn tai hại này khiến nhiều người vô tình đối mặt với nguy cơ sức khỏe lâu dài.

Những hậu quả đã được chứng minh khi dùng sai bao bì PET

Một điều đáng lo ngại là những cảnh báo về rủi ro của bao bì PET không chỉ dừng ở lý thuyết. Đã có những bằng chứng khoa học và thực tế cho thấy việc dùng sai cách có thể dẫn đến tác động tiêu cực lâu dài tới sức khỏe và môi trường.

Sự tích tụ hóa chất trong cơ thể người

Theo báo cáo từ WHO, các chất như antimony, phthalates và BPA (dù không có trong PET chuẩn, nhưng có thể xuất hiện trong PET pha tạp) tích tụ trong cơ thể theo thời gian, ảnh hưởng tới hormone, gan, thận và khả năng sinh sản.

• Một nghiên cứu tại Đức (2009) tìm thấy dấu vết antimony trong nước tiểu của trẻ uống nước từ chai PET mỗi ngày.

Ô nhiễm môi trường do PET tái sử dụng sai

PET vốn có khả năng tái chế cao, nhưng khi bị nhiễm bẩn do tái sử dụng sai hoặc đốt ở nhiệt độ không phù hợp, nó có thể phát thải khí độc và vi nhựa ra môi trường. Từ đó, các hạt microplastic len lỏi vào nước, đất, thậm chí trong chuỗi thức ăn – vòng quay nguy hiểm mà chính con người lại là nạn nhân cuối cùng.

Mất uy tín thương hiệu cho doanh nghiệp sử dụng PET không đúng

Trong ngành thực phẩm – đồ uống, nếu doanh nghiệp chọn bao bì PET kém chất lượng hoặc dùng sai hướng dẫn, rủi ro không chỉ là khiếu nại mà còn có thể trở thành khủng hoảng truyền thông, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín thương hiệu.

Khi nào nên – không nên sử dụng bao bì PET

Không thể phủ nhận bao bì PET mang lại nhiều lợi ích: nhẹ, dễ tạo hình, giá rẻ, và thân thiện với môi trường hơn nhiều loại nhựa khác nếu được xử lý đúng. Tuy nhiên, an toàn hay nguy hiểm phụ thuộc rất lớn vào tình huống sử dụng cụ thể. Dưới đây là hướng dẫn theo từng kịch bản thực tế:

Trường hợp nên sử dụng bao bì PET

• Đựng thực phẩm/lỏng ở nhiệt độ thường hoặc lạnh: PET rất phù hợp để chứa nước suối, nước ngọt, thực phẩm khô…
• Sử dụng 1 lần, không tái sử dụng: Nếu tuân thủ đúng mục đích ban đầu, bao bì PET hầu như không gây nguy cơ thôi nhiễm hoặc vi khuẩn.
• Sản phẩm có kiểm định, có nhãn mã số rõ ràng: Ưu tiên lựa chọn bao bì từ đơn vị sản xuất uy tín, có dán nhãn PET (1), nguồn gốc rõ ràng, đạt chuẩn QCVN hoặc FDA.

Trường hợp không nên sử dụng PET

• Không dùng đựng thực phẩm nóng (>40°C): Như canh, súp, cà phê nóng – vì có nguy cơ giải phóng antimony và chất gây biến tính nhựa.
• Không đựng thức ăn chua, dầu mỡ trong thời gian dài: Môi trường acid và chất béo thúc đẩy quá trình giải phóng hóa chất.
• Không tái sử dụng nhiều lần: Mỗi lần dùng lại, PET bị suy giảm kết cấu, tăng nguy cơ vi khuẩn và thôi nhiễm hóa học.
• Không dùng để hâm nóng (lò vi sóng): PET không có khả năng chịu nhiệt cao, dễ biến dạng và tạo khí độc.

Lưu ý với trẻ em, người già và bệnh nhân

Những đối tượng có hệ miễn dịch yếu hoặc đang điều trị bệnh cần hạn chế tiếp xúc với thực phẩm chứa trong bao bì PET – nhất là nếu không rõ nguồn gốc. Tốt nhất nên chọn bao bì thủy tinh hoặc inox trong các trường hợp nhạy cảm.

Tiêu chuẩn an toàn và tính tái chế của bao bì PET

Để đánh giá đầy đủ tính an toàn của bao bì PET, không thể bỏ qua yếu tố tiêu chuẩn kiểm định, khả năng tái chế, và các quy định pháp lý liên quan. Điều này đặc biệt quan trọng với doanh nghiệp ngành thực phẩm – đồ uống hoặc đơn vị sản xuất bao bì.

Tiêu chuẩn kiểm nghiệm bao bì PET trong ngành thực phẩm

Tại Việt Nam, các sản phẩm bao bì tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm phải tuân theo:

• QCVN 12-1:2011/BYT – Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn vệ sinh với vật liệu nhựa.
• TCVN 8691:2011 – Tiêu chuẩn về thử nghiệm thôi nhiễm từ nhựa.
• Ngoài ra, sản phẩm xuất khẩu cần đạt chuẩn quốc tế như FDA (Mỹ) hoặc EFSA (châu Âu).

Khả năng tái chế và phân loại PET

PET được đánh giá cao về khả năng tái chế:

• Có thể được nấu chảy và tạo hình lại để sản xuất sợi vải, thảm, hộp nhựa, chai mới…
• Tại các nước tiên tiến, PET là loại nhựa có tỷ lệ tái chế cao nhất (~55–60% tại EU).
• Tuy nhiên, nếu bị nhiễm thực phẩm, dầu mỡ hoặc dùng sai mục đích, PET sẽ khó xử lý tái chế và dễ gây ô nhiễm môi trường.

Pháp lý và cảnh báo trên bao bì PET

Theo quy định tại Nghị định 15/2018/NĐ-CP, bao bì thực phẩm bắt buộc ghi rõ:

• Tên loại nhựa (PET),
• Cảnh báo “Chỉ sử dụng một lần”,
• Không dùng cho thực phẩm nóng/lò vi sóng (nếu không đạt chuẩn chịu nhiệt).

Nếu vi phạm, đơn vị sản xuất có thể bị xử phạt theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP về xử phạt trong lĩnh vực thương mại – y tế – bảo vệ người tiêu dùng, với mức phạt lên đến 70 triệu đồng/lỗi vi phạm bao bì không đạt chuẩn.

Bao bì PET chỉ thật sự an toàn khi dùng đúng cách: một lần, trong môi trường nhiệt độ thấp, có nguồn gốc rõ ràng. Nếu sử dụng sai – như đựng thực phẩm nóng, tái dùng nhiều lần – nguy cơ thôi nhiễm hóa chất, vi khuẩn là hoàn toàn có thật. Người tiêu dùng nên dựa vào tình huống thực tế để quyết định: khi nào nên dùng PET, khi nào cần thay thế bằng thủy tinh hoặc inox. Với doanh nghiệp, cần đảm bảo kiểm định và ghi nhãn đúng chuẩn pháp lý để tránh rủi ro uy tín và sức khỏe cộng đồng. Việc hiểu đúng bản chất bao bì PET có an toàn không chính là bước đầu bảo vệ người tiêu dùng một cách hiệu quả.